"เราไม่เห็นธรรมอื่นแม้อย่างหนึ่งที่เป็นเหตุให้ "มิจฉาทิฏฐิ" ที่ยังไม่เกิดขึ้นก็เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วก็เจริญยิ่งขึ้นเหมือน "อโยนิโสมนสิการ" เมื่อมนสิการโดยไม่แยบคาย มิจฉาทิฏฐิที่ยังไม่เกิดขึ้นก็เกิดขึ้น และที่เกิดขึ้นแล้วก็เจริญยิ่งขึ้น"

"เราไม่เห็นธรรมอื่นแม้อย่างหนึ่งที่เป็นเหตุให้ "สัมมาทิฏฐิ" ที่ยังไม่เกิดขึ้นก็เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้นแล้วก็เจริญยิ่งขึ้นเหมือน "โยนิโสมนสิการ" เมื่อมนสิการโดยแยบคาย สัมมาทิฏฐิที่ยังไม่เกิดขึ้นก็เกิดขึ้น และที่เกิดขึ้นแล้วก็เจริญยิ่งขึ้น"

-พระพุทธพจน์

"โยนิโสมนสิการ" คือ การทำในโดยแยบคาย ก็จะเกิดเป็น "สัมมาทิฏฐิ"

"อโยนิโสมนสิการ" คือ การทำในใจโดยไม่แยบคาย ก็จะเกิดเป็น "มิจฉาทิฏฐิ"

เพราะฉะนั้น โยนิโสมนสิการ กับ อโยสิโสมนสิการ ก็ต้องคิดโดยแยบคาย รอบคอบ ในนัยยะของอริยสัจ ๔

การพิจารณาโดยแยบคาย พระพุทธเจ้าเคยเปรียบเทียบไว้กับ การโฆษณาชวนเชื่อของชนเหล่าอื่น ไม่ว่าชนเหล่าอื่นนั้น จะเป็นพระพุทธเจ้า เป็นนักวิจัย เป็นคุณครู หรือเป็นคนในศาสนาอื่น ๆ เขาพูดสิ่งใดสิ่งหนึ่งขึ้นมา ถ้ารวมกันกับอโยสิโสมนสิการ เกิดเป็นมิจฉาทิฏฐิทันที 

การโฆษณาชวนเชื่อของชนเหล่าอื่นรวมกับโยนิโสมนสิการ เกิดเป็นสัมมาทิฏฐิทันที

เพราะฉะนั้น ใครจะพูดอะไร ชั่ว ดี ไม่ดีอย่างไร ก็ตาม มาผ่านการกระทำในใจโดยไม่แยบคายหรือโดยแยบคายก็แล้วแต่ มันก็จะออกมาเป็นแบบนั้น  

ถ้าผ่านการกระทำที่พิจารณาโดยไม่แยบคาย ก็จะออกมาเป็นมิจฉาทิฏฐิ

ถ้าผ่านการกระทำที่พิจารณาโดยแยบคาย ก็จะออกมาเป็นสัมมาทิฏฐิ

"มิจฉาทิฏฐิ" กับ "สัมมาทิฏฐิ" 

มิจฉาทิฏฐิ เป็นเหตุให้เกิดในอบายทุคติ วินิบาต และนรก

สัมมาทิฏฐิ ก็เป็นเหตุให้เกิดใน สุคติ โลก สวรรค์ เปรียบเหมือนกับว่า "ไม่ว่า ดิน น้ำจะเป็นอย่างไร แต่ถ้าคุณมีเมล็ดพันธุ์ คือ องุ่น ข้าวสาลี หรือว่ามะตูม ก็จะออกมาหอมหวานได้"

Time index

[01:20] วันเด็ก

[07:37] เปรียบเทียบส่วนเหมือนส่วนต่าง

[08:17] สัมมา / โยนิโส,  มิจฉา / อโยนิโส

[10:16] อโยนิโส การทำในใจโดยไม่แยบคาย ไม่รอบคอบ

[11:12] ดูที่ผลว่า เกิดเป็น มิจฉาทิฏฐิ หรือ สัมมาทิฏฐิ

[12:18] มนสิการด้วยเหตุผล โดยนัยยะอริยสัจ 4

[21:30] ถึงแม้ยังไม่ตาย ก็จะมีจิตแบบสัตว์เดรัจฉานได้

[23:36] โยนิโส ก็มี สัมมาทิฏฐิ เป็นที่ไปสู่สวรรค์ สุคติ

[33:18] ทิฏฐิอยู่ลึก เหมือนเมล็ดพันธ์ุ ดี หรือ ชั่ว

[34:10] ต้นมะตูม และต้นสะเดา

[50:39] สรุป